İnsan Hakları ve Gençlik

İnsan hakları nelerdir?

İnsan Hakları kim olduğunuzu veya nerede yaşayıp doğduğunuzu gözetmeksizin herkesin sahip olduğu haklardır, yani doğaları gereği evrenseldir. İnsan hakları kişinin elinden alınamaz, bu da onların devredilemez olduğu anlamına gelir.[1] Dahası, tüm insan hakları eşit derecede önemlidir ve herhangi bir hiyerarşiye tabi değildir, bu da onları bölünmez kılar. Ayrıca, bir hakkın garanti altına alınması bir başka hak pahasına veya o haktan ödün vererek olamaz. Son olarak, insan hakları birbirine bağlıdır ve birbiriyle ilişkilidir; bu, bir haktan yararlanmanın diğerlerinden de yararlanmaya bağlı olduğu anlamına gelir. Bir hakkın ihlali veya o hakka erişim eksikliği, bir bireyin diğer haklara erişebilmesini veya o haklardan yararlanabilmesini etkileyebilir.

İnsan hakları yalnızca ahlaki veya etik yükümlülükler değildir. İnsan hakları, dünyanın dört bir yanındaki devletlerin antlaşmalar, sözleşmeler ve anlaşmalar gibi uluslararası belgelerle kabul ettiği yasal haklardır. Bu nedenle hükümetlerin insan haklarına saygı duymak, onları korumak ve yerine getirmek için yasal bir yükümlülüğü vardır. İnsan haklarını koruma yükümlülüğü, Devletlerin; grupların veya bireylerin insan haklarından yararlanmasına müdahale edemeyeceği anlamına gelir. Devletler ayrıca, özellikle Devlet dışı aktörlerin insan haklarını ihlal etmesine karşın birey ve grupların bu ihlallerden korunmasını sağlamalıdır. Devletler, mevcut kaynaklarını göz önünde bulundurarak, örneğin hakların gerçekleştirilmesini teşvik eden politikalar ve girişimler benimseyerek insan haklarının yerine getirilmesini sağlamak için harekete geçmelidir.

 
[1] Belirli koşullar altında ve adil adli işlemleri takiben, örneğin bir mahkeme tarafından suçlu bulunduktan sonra kişinin özgürlük hakkını sınırlandırma dışında. (Kaynak: OHCHR)

İNSAN HAKLARI YÜKÜMLÜLÜKLERİ

Devlet şunları yapmak zorundadır:

Saygı Duymak

Hakkın kullanılmasına müdahale etmekten kaçınmak


Korumak

Başkalarının hakkın kullanılmasına müdahale etmesini önlemek

Yerine Getirmek

Hakkın tam olarak gerçekleştirilmesi için uygun tedbirler almak

Modern uluslararası insan hakları sistemi, Birleşmiş Milletler ve Avrupa Konseyi’nin kurulmasıyla, II. Dünya Savaşı zulümlerini takiben şekillendirildi. Tarihsel nedenlerle insan hakları genellikle iki ana kategoriye ayrılır; birincisi medeni ve siyasi haklar, ikincisi ise ekonomik, sosyal ve kültürel haklar. Bu ayrım insan hakları sistemlerine yansıtılırken, tüm hakların eşit derecede önemli olduğunu ortaya koyan bölünmezlik ilkesi ile çelişmemektedir. Devletlerin mevcut kaynaklarını maksimum seviyede kullanarak ekonomik, sosyal ve kültürel hakların tam olarak gerçekleştirilmesine yönelik önlemler alma yükümlülüğü vardır; bu nedenle bu yükümlülüğe uygunluk, bir Devletin kaynakları göz önünde bulundurularak değerlendirilir.

Yasal olarak bağlayıcı belgeler bazen “katı yasa (bağlayıcı hukuk kuralları)” olarak adlandırılır ve “yumuşak yasa (esnek hukuk kuralları)” araçlarıyla tamamlanır. Esnek hukuk araçları yasal olarak bağlayıcı değildir ancak sivil toplum ve diğer paydaşların insan haklarını ilerletmek için kullanabilecekleri tavsiyeler ve talimatlar sağlar.

“GENÇLER ÇOĞUNLUKLA EĞİTİME ERİŞİM, KALİTELİ İSTİHDAM, SOSYAL GÜVENLİK, MEDENİ VE SİYASİ HAKLARA TAM ERİŞİM KONUSUNDA POTANSİYELLERİNİ SINIRLAYAN ZORLUKLARLA KARŞILAŞIR. GENÇLERE YÖNELİK AYRIMCILIKLA MÜCADELE VE ONLARIN HAKLARINA ERİŞMELERİNİ ENGELLEYEN ENGELLERİ KALDIRMAK İÇİN ÖZEL KORUMAYA (ÖNLEME) İHTİYAÇ VARDIR.”

Yaşla ilgili bir not 🙂

Evrensel olarak kabul edilmiş, küresel veya pan-Avrupa kapsamlı bir gençlik tanımı yoktur. Çocukluktan yetişkinliğe geçiş dönemi, sosyoekonomik bağlama göre değişiklik gösterebilir. Şu anda kullanılan yaş aralığı değişiklik göstermekte. Örneğin, BM Dünya Gençlik Eylem Programı aynı zamanda ICRY’de yer alan ve istatistiksel amaçlar için genellikle kullanılan 15-24 yaş aralığını belirlemektedir. AYC, gençleri 15-35 olarak tanımlarken, 15-17 yaşları gayri reşit olarak tanımlamakta. Daha yakın zamanda BM Güvenlik Konseyi’nin gençlik, barış ve güvenlik hakkındaki 2250 (2015) sayılı Kararı, gençliği 18-29 olarak tanımlamaktadır. Bu bilgi aracı, özellikle BM Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin çocuklar ve 18 yaş altı gayri reşitler için kapsamlı koruma sağladığı göz önüne alınarak, 18 yaş ve üstü gençlerin haklarına odaklanmaktadır.

Gençlik hakları nelerdir ve bu haklar için neden mücadele etmeli?

İnsan hakları herkes için geçerli olsa da belirli gruplar haklarına erişme ve bu hakları kullanma konusunda birtakım engellerle karşılaşmaktadır. Bu tür engelleri aşmak için ülkeler, örneğin kadınlar, çocuklar ve engelliler gibi belirli grupların haklarına adanmış uluslararası araçlar/belgeler geliştirdiler.

BM Çocuk Hakları Sözleşmesi 18 yaşın altındaki bireyler için geçerlidir, ancak yaşamın iki aşaması -çocukluk ve yetişkinlik- arasında hareket eden gençler, çeşitli biçimlerdeki ayrımcılığa özellikle açık olabilir. Genellikle eğitime erişim, kaliteli istihdam, sosyal koruma ve medeni ve siyasi haklara tam erişim konusunda potansiyellerini sınırlayan zorluklarla karşılaşırlar. Gençlerin yaşları nedeniyle karşılaştıkları engeller göz önüne alındığında, gençlere karşı ayrımcılıkla mücadele etmek ve onların haklarına erişimini engelleyen engelleri kaldırmak için özel korumaya (önlemlere) ihtiyaç vardır.

Hükümetler ve diğer paydaşlar genellikle gençlik haklarını destekleyen yeni araçların katma değerini veya gerekliliğini görmezler. Durum böyle olmasa bile, izleme ve raporlama için gerekli olan potansiyel kaynak yükleri nedeniyle yeni araçları savunmaktan çekiniyorlar. Bununla birlikte, mevcut mekanizmaların kullanılması gençlerin haklarının korunması ve garanti altına alınmasındaki boşluklara dikkat çekilmesi hususunda yararlı olabilir. Etkili kullanılırsa, bu mekanizmalar gençlik hakları araçlarının getirebileceği katma değeri daha da vurgulamaya hizmet edebilir.

Gençlik hakları, gençlerin temel hak ve özgürlüklerden tam anlamıyla yararlanmasını ifade eder. Küresel düzeyde gençlere mahsus hakları belirleyen belirli bir çerçeve veya araç yoktur. Bir gençlik hakları sözleşmesi, tıpkı BM Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin çocuklar için yaptığı gibi, gençlerin karşılaştığı belirli zorlukları ele alma potansiyeline sahiptir. Gençlik haklarıyla ilgili özel bir aracın/belgenin yokluğunda, herkes için geçerli olan mevcut insan hakları araçları/belgeleri, gençlerin ana akımlaştırılması için kullanılmalıdır.

Gençlik hakları konusunda küresel bir araç/belge olmamasına rağmen, gençlerin haklarına odaklanan iki bölgesel araç/belge mevcuttur. Bunlar, Afrika Gençlik Sözleşmesi (AYC) ve İspanya ve Portekiz’in de sonradan imzacısı olduğu Ibero-American Gençlik Hakları Sözleşmesi’dir (ICRY). Dünya Gençlik Eylem Programından esinlenen AYC ve ICRY, gençlerle ilgili uluslararası insan hakları çerçevelerini açıklığa kavuşturuyor. AYC ayrıca gençlere yönelik politika ve programların geliştirilmesini ve uygulanmasını teşvik ederken, aynı zamanda gençlerin kendi insan haklarını daha etkili bir şekilde savunmalarına olanak tanıyan yeni haklar sunar. Gençlik örgütlerini aktörler olarak tanır ve Devletleri kapsamlı ve tutarlı gençlik politikaları geliştirmekle yükümlü kılar. Bununla birlikte AYC, gençlerin ulusal parlamentolara katılmasını ve marjinalleştirilmiş gençler için eşler arası (p2p) programların oluşturulmasını sağlar. AYC herhangi bir raporlama veya izleme mekanizması içermezken, ICRY iki yılda bir raporlama yapısı içerir; ancak, haklara saygı gösterilmediği takdirde kullanılacak herhangi bir mekanizma yoktur.

AYC ve ICRY, gençlik haklarının uluslararası hukuk yoluyla nasıl ifade edilebileceğinin ve geliştirilebileceğinin olumlu örnekleridir. Ancak, zayıf veya var olmayan izleme mekanizmalarından mustariptirler. Hakların uygulandığından emin olmak, sivil toplum ve gençlik örgütleri de dahil olmak üzere paydaşların bunun gerçekleşmediği durumlara dikkat çekmesine izin vermek için izleme mekanizmalarına ihtiyaç vardır. Birleşmiş Milletler Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme, nispeten güçlü bir izleme mekanizmasına sahip bir insan hakları aracı/belgesi örneği sunmaktadır. BM düzeyinde, ilgili uzman komitesi -Engelli Hakları Komitesi- izlemeden sorumludur. Ulusal düzeyde de izleme gerçekleştirilir ve bu izleme Ulusal İnsan Hakları Kurumları tarafından yönetilir. Bu sırada politika, planlama, uygulama ve izlemenin tüm yönleri sivil toplum kuruluşlarını içerir.

Gençler hangi insan haklarına sahiptirler?

Mevcut insan hakları çerçeveleri, herkes için geçerli olduğu gibi gençler için de geçerlidir. Ek olarak, engelli gençler ve genç kadınlar gibi özel uluslararası araçların/belgelerin bulunduğu kategorilerden herhangi birine giren gençler bu araçlarla/belgelerle de korunmaktadır. Devletler, gençlerin herhangi bir engel olmaksızın tüm haklarına tam erişimini sağlamak için birincil sorumluluğu taşır; bu nedenle “yükümlülük sahipleri” onlardır ve yükümlülüklerini yerine getirme hususunda başarısız olduklarında sorumlu tutulabilirler.

Gençlerin yasalara göre sahip oldukları haklar ile uygulamada bu haklardan ne ölçüde yararlanabildikleri arasında açık bir tutarsızlık vardır. Bu, bilfiil gençlerin haklarının gerçekleşmemiş olduğu anlamına gelir.

Aşağıda, farklı düzeylerde temel insan hakları araçlarında/belgelerinde yer alan bazı hakların bir özetini bulacaksınız. Bu özet hiçbir şekilde kapsamlı değildir, aksine Avrupa’daki gençlik örgütlerinin çoğunlukla üzerinde çalıştığı bazı haklara odaklanır. Özette ihlal örnekleri de verilmiştir.

 

Sağlık hakkı şunları içerir:

• Erişilebilir ve etkili sağlık hizmetleri aracılığıyla ulaşılabilecek en yüksek fiziksel ve zihinsel sağlık standardına sahip olma hakkı
• Sağlıklı bir çevre garantisi dahil, hastalıkları önleme politikaları
• Çocukların ve gençlerin korunması dahil olmak üzere sağlıklı çalışma koşulları

İhlal örnekleri: cinsel sağlık ve üreme sağlığı ve bu hizmetlerle ilgili bilgilere erişim eksikliği, gençler için yeterli ruh sağlığı desteği.

Eğitim, insan kişiliğinin tam gelişimi ve insan haklarına ve temel özgürlüklere saygının güçlendirilmesi için aslidir ve tüm kişilerin özgür bir topluma etkin bir şekilde katılmasını sağlar. Eğitim hakkı şunları içerir:

• Herkes için ücretsiz ve zorunlu ilköğretim
• Ücretsiz orta öğretim veya ücretsiz orta öğretimin aşamalı tanıtımı
• Ücretsiz ve etkili mesleki rehberlik hizmetleri
• Ücretsiz eğitimin ilerici tanıtılması amacıyla, liyakat çerçevesinde herkes için erişilebilir yüksek öğretim
• Ebeveynlerin, kendi ahlaki ve felsefi inançlarına uygun olarak çocukları için eğitim türünü seçme hakkı
• Engelli çocukların/gençlerin okula entegrasyonu dahil olmak üzere engellilerin eğitime ve mesleki eğitime erişimi

İhlal örnekleri: Engelli gençler için okul ayrımı, Roman gençler gibi belirli gruplar arasında çok yüksek okulu bırakma oranları, genç göçmenler, mülteciler ve sığınmacılar için eğitime erişim eksikliği.

Barınma hakkı genellikle yeterli bir yaşam standardı hakkı bağlamında belirlenir ve şunları içerir:

• Herkes için yeterli ve uygun fiyatlı konutlara erişim
• Evsizliğin azaltılması ve nihai olarak ortadan kaldırılması; tüm dezavantajlı kategorileri hedef alan konut politikası
• Zorla tahliyelerin sınırlandırılması
• İkamet ettiği ülkenin vatandaşı olmayanlar için sosyal konut ve konut yardımlarına eşit erişim

İhlal örnekleri: Yetişkinlere kıyasla gençler arasında yüksek evsizlik oranları, gençlere yönelik yüksek kira uygulaması, Roman gençlerin zorla tahliyeleri.

Kamu otoritesinin müdahalesi olmaksızın fikir sahibi olma, bilgi ve fikir alma ve verme hakkını içerir.

Uluslararası araçlarda/belgelerde belirtilen tüm haklar, hiçbir temelde ayrım gözetilmeksizin güvence altına alınmıştır. En sık belirtilen gerekçeler arasında ırk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasi veya diğer görüşler, ulusal veya sosyal köken, ulusal bir azınlıkla ilişki, mülkiyet, doğum veya başka bir statü bulunur. Yaş ayrımcılığı genellikle açıkça belirtilmezken, açık uçlu gerekçeler listesi (“veya başka bir statü”) yaş, engellilik ve cinsel yönelim dahil olmak üzere ek gerekçelerle sonuçlanmıştır. Kadın ve erkek arasındaki eşitlik, özellikle istihdamda ayrımcılık yapmama bağlamında sıklıkla açıkça belirtilmektedir. Gençlerin uğradığı en yaygın ayrımcılık türü ise yaş ayrımcılığıdır. Kaynak: Türkiye’de Gençlik Çalışanlarının Hak Temelli Çalışma Algısı Araştırması, (Pi Gençlik Derneği, Ekim-2020)

İhlal örnekleri: İstihdamda veya yaşamın diğer alanlarında yaşa dayalı ayrımcılık, gençlerin deneyimsiz olarak görülmesi, yaş ayrımcılığının din veya inanç, engellilik, cinsel yönelim, etnik köken, cinsiyet kimliği gibi diğer kimliklerle kesişmesi çoklu ayrımcılığa yol açar.

Çalışma hakkının temel unsurları, adil ve elverişli çalışma koşullarına odaklanır:

• İnsana yakışır bir yaşam standardına ulaşmak için adil ücret
• Eşit değerdeki işler için eşit ücret
• Makul çalışma saatleri ve ücretli tatil
• Güvenli ve sağlıklı çalışma koşulları
• Zorla çalıştırma yasağı

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) gençlerle ilgili kapsamlı standartlar geliştirmiştir.

İhlal örnekleri: Gençler için ulusal asgari ücretin altına düşen asgari ücret, ücretsiz stajlar, sürekli olarak yüksek genç işsizlik oranları.

Katılım hakkının temel unsurları şunları içerir:

• Doğrudan veya özgürce seçilmiş temsilciler aracılığıyla hükümete katılma hakkı
• Seçme ve seçilme hakkı
• Yasama organı seçiminde halkın kanaatlerinin özgürce ifade edilmesini sağlamak için gizli oylamayla düzenli aralıklarla serbest seçimler

Not: Seçme ve seçilme hakkı sadece genel seçimler için değil kamuyla-gençlerin doğrudan etkileşimde oldukları tüm alanlarda geçerlidir.

İhlal örnekleri: Yasal oy kullanma yaşı veya reşit olma yaşından daha yüksek bir kamu görevine seçilme yaşı.

Barışçıl toplanma hakkını ve çıkarlarını korumak için sendikalar dahil dernekler kurma ve bunlara katılma hakkını içerir.

İhlal örnekleri: Barışçıl toplanma özgürlüğünü kısıtlayan yasalar.

Abone Olun

Gençlik Çalışmalarından Haberdar Olmak için Abone Olun!

En Aktif Şehirler

Bu web sitesi Hrant Dink Vakfı Hibe Programı kapsamında Avrupa Birliği desteği ile hazırlanmıştır. İçeriğin sorumluluğu tamamıyla Pi Gençlik Derneği’ne aittir ve Avrupa Birliği’nin ve/veya Hrant Dink Vakfı’nın görüşlerini yansıtmamaktadır.

Yüklendi